Icon

Orgelpredigt

Start → Register → Personen → E010287: Wirth, Rudolf

b Wirth, Rudolf (1547–1626)

Biographie

Der reformierte Theologe Rudolf Wirth dürfte nach bisherigem Forschungsstand der erste Autor gewesen sein, der versuchte, einen konzisen Abriss über die Geschichte der Orgel und ihre Verwendung in der Kirchenmusik zu geben. Er stützte sich dabei auf einen ähnlich angelegten, aber noch wesentlich kürzeren Abschnitt aus einem Buch seines Schwiegervaters Lb PersonLavater, Ludwig (1527–1586) Ludwig Lavater (siehe den Wortlaut dieser Quelle im dazugehörigen Personenartikel).

Seine Intention war es dabei, einen Nachweis dafür zu erbringen, dass Orgeln im evangelischen Gottesdienst kein Daseinsrecht besitzen. Protestantische Autoren griffen erkennbar auf seine Zusammenstellung wichtiger historischer Zeugnisse zur Orgelgeschichte zurück, die zum Kernbestand eines immer wieder aufgerufenen Narrativs werden sollte. Dabei verwendeten die lutherischen Theologen die Fakten allerdings in einem positiven Sinn, um den Einsatz von Orgeln und Instrumenten zu rechtfertigen. Dieses ambivalente Abhängigkeitsverhältnis wurde gerade im Anfang verschleiert. Erst gegen Ende des 17. Jahrhunderts kam es zu offen ausgetragenen wissenschaftlichen Polemiken, beispielsweise durch Lb PersonOsiander, Johann Adam (1622–1697) Johann Adam Osiander.

Hospinians mehrfach wiederaufgelegte Schrift Lr QuellenHospinianus, De origine templorum (1587) M De origine, progressu, usu et abusu templorum ac rerum omnium ist von der Musikwissenschaft bisher nicht beachtet worden.

Zitate

Hospinianus, De origine templorum (1587), S. 73f.:

Capvt XI. De origine Organorum Musicorum in templis, quae Germani vocant Orgalen. Nihil dicam hoc loco de Origine & Inuentoribus Organorum, seu instrumentorum Musicorum omnium, id enim diligentissimè praestitit Polydorus Vergilius lib. 1. cap. 15. de Inuent. rerum: sed tantum de illo instrumento, quod in templis Christianorum cantui Ecclesiastico adhibetur, vt concentus sit iucundior & suauior, quodque Germanicè vocant Orgalen. De authore autem huius nostri tam concinni Organi Polydorus lib. 1. cap. 15. dixit, quòd nomen eius ignoretur. Dauid quidem, magnus ille vates Die, varia instrumenta iuenit Musica, teste Iosepho in septimo Antiquit. vbi ait: Diuersaque faciens Organa, docuit vt Leuitae secundum ea hymnos Deo edicerent per sabbatorum dies, aliasque solennitates. Organorum autem Dauidicorum species huiusmodi sunt: Canora cithara quidem decem choris coaptata, & haec cum plectro percutitur. Nabilii verò duodecim sonos habens, digitis tangitur, &c. Vnde perspicere licet, istiusmodi Organa à Dauide confecta diuersißima fuisse à nostris, quorum nunc est vsus in templis frequentißimus: illa enim plectro pulsabantur, nostra verò inflantur follibus, vnde multis meatibus cicutis imparibus quasi vox erumpit, concentumque efficit. Polydorus lib. 1. cap. 15. Et author Responsionum ad Orthodoxos, quae Iustino adiectae sunt, in Responsione ad quaest. 107. significat, in Ecclesia sublatam suo tempore fuisse consuetudinem, veterus nimirum Testamenti, canendi per instrumenta inanima, & retentas simplices cantiones, ideò quòd cantilenae ad crepitacula & organa magis decere viderentur pueros quàm Ecclesiam. Fecerunt hoc sine dubio ad imitationem eius aetatis, quando Apostoli adhuc vexerunt, qua simpliciter cecinisse leguntur, nulla Organorum & aliorum instrumentorum musicorum mentione facta. Marianus Scotus in suis Chronicis indicat, sub annum Domini 757. Organum primùm venisse in Franciam, missum Pipino regi à Constantino Imp[eratore] ex Graecia. Id quod Auentinus Annalium Boiorum lib. 3. fol. 300. fusius exponens, sic scribit: Constantinus ad Pipinum iubet profisci legatos: Munera quae à legatis deferebantur erant instrumentum musicae maximum, res adhuc Germanis & Gallis incognita, Organvm appellant, cicutis ex albo plumbo compactum est, simul et follibus inflatur, et manuum pedumque digitis pulsatur, etc. Idem videre est etiam apud Annonium libro quarto, de Francorum gestis capite sexagesimo quarto, & centesimo decimo tertio. Baleus Angliae Episcopus, Vitellianus ait, patria Signinus vel Campanus, insignis musicus, cantum in templis circa annos Domini 660. & Organa per consonantias humanis vocibus adhibuit, iuxta illud Baptista Mantuani: Signius adiunxit molli conflata metallo Organa, quae fesetis resonant ad sacra diebus. Eadem extant in libro Pontificali: & lib. 2. cap. 1. Metrop. Cranzij. In Francia haec Organa Musica primùm coepere circa annum Domini 828. ad Aquas graneas industria Georgij Veneti sacerdotis, & sumptibus Ludouici regis, fabricari. Auentinus lib. 4. Progressu temporis omnem modum excedere coeperunt in fabricandis huiusmodi Organis, ita vt nec maximis sumptibus pepercerint. Nam Michael Constantinopolitanus Imp[erator] ea ex auro conflari curauit, Zonara teste tom. 3. Et Bruschius de Monasterijs Germ. folio 107. refert, Georgium Abbatem Salemitanum in basilica sui coenobij fabricari iußisse Organum, cuius maxima & medioxima fistula habuerit in longitudine pedes 28. in circumferentia Spithamas 4. [S. 74] Quid his Organis accesserit circa annum salutis 1480. Sabellicus indicat Enne. 10. lib. 8. vbi inquit: Sixti 4. pontificis tempore, Musicae artis virum omnium, qui vnquam fuerunt sine controversia praestantißimum plures annos Venetiae habuerunt, Bernardum cognomento Theutonomen, argumiento gentis in qua ortus esset. Primus is in Organis auxit numeros, vt & pedes quoque iuuarent concentum funiculorum attractu. Colligimus ex his, Organorum huiusmodi vsum veteri & Apostolicae Ecclesiae prorsus incognitum, seroque inuentum atque receptum fuisse. Aduersatur enim doctrina Apostolorum 1. Corinth. 14. De hoc nihil iam dicam, quòd turpia & obscoena saepe sono Organorum exprimuntur, vt carnis potius voluptati quàm aedificationi spiritus seruiant. Lactantius Institutionum lib. secundo, capitae septimo, acriter gentes taxat, quae Dei cultum constituerunt in ijs quae stultitia hominum admiratur. Adeóne, inquit, Deorum religio nihil aliud est, quàm quod cupiditas humana miratur? Veniunt ad templa non tam religionis gratia, quàm vt videant & audiant quod oblectet, etc. Nonne haec de Christianis quoque dici possent? Vidi ego aliquoties magna cum admiratione plurimos è templis exeuntes quàm primum dulcis Organorum sonus cessasset. Vndè non immeritò Erasmus in suis ad 1. Corinth. 14. cap. Annotationibus doctè & grauiter contra vsum Organorum in templis disserens, Nec his contenti, inquit, operosam quandam & theatricam musicam in sacras aedes induximus, tumultuosum diuersarum vocum garritum, qualem non opinor in Graecorum aut Romanorum theatris vnquam auditum fuisse. Omnia tubis, lituis, fistulis ac sambucis perstrepunt: cumque his certant hominum voces. Audiuntur amatoriae foedaeque cantilenae, ad quas scorta mimique saltitant. In sacram aedem velut in theatrum concurritur, ad deliniendas aures. Et in hunc vsum, aluntur magnis salarijs, Organorum opifices, puerorum greges, quorum omnis aetas in perdiscendis his consumitur, nihil interim bonae rei discentium. Alitur sordidorum, vt plerique sunt hominum, colluies, & tantis sumptibus oneratur Ecclesia ob rem pestiferam etiam. Quaeso te vt rationem ineas, quot pauperes de vita periclitantes, poterant ali cantorum salarijs. Cur haec nobis sola placent, quae Paulus ceu paruulorum infantiam parcißimè vult adhiberi, imò quae nullo pacto laturus fuerat? Praestaret itaque multorum doctrina & pietate celebrium virorum iudicio, Organa haec aufferri ex templis.

Orgelpredigten: Christliche Predigt (Tübingen 1602) ; Musica ecclesiastica (Stettin 1628) ; Organi Laudes (Plauen 1685) ; Organo-Praxis Mystica (Görlitz 1689) ; Eine Christliche Orgel=Predigt (Danzig 1695) ; Einweihungs-Predigt (Görlitz 1704)

Portaldaten

Dieser Datensatz ist in folgenden Einträgen des Portals verknüpft:

Empfohlene Zitierweise
DFG-Projekt »Orgelpredigt«. Digitale Edition, https://orgelpredigt.ur.de/E010287 (Version 1.00 vom 31. Januar 2020). DOI: 10.5283/orgelpr.portal
Letzte Änderung dieses Dokuments am 15. Juli 2021.

Wenn Ihnen auf dieser Seite ein Fehler oder eine Ungenauigkeit aufgefallen ist, so bitten wir um eine kurze Nachricht an